Lipaz ve amilaz, gıda tarafından sindirime yardımcı olmak için vücut tarafından üretilen iki enzimdir: amilazlar, karbonhidratların (nişasta, glikojen ve diğer polisakkaritler gibi) basit şekerler halinde parçalanmasını katalize ederken, lipazlar diyet yağlarının (trigliseritler) serbest yağ asitleri ve gliserole hidrolizini katalize eder. İnsan serum amilazları esas olarak pankreas ve tükürük bezlerinden kaynaklanmaktadır. Lipazlar esas olarak pankreas, gastrointestinal sistem ve tükürükte bulunur ve yağların bağırsaklardan emilimi için gereklidir.
Klinik yarar ve endikasyonlar
Bu enzimlerin kan seviyeleri, üretimleri ile vücuttan temizlenmeleri arasındaki dengeyi yansıtırlar ve üretildikleri dokular hasar gördüğünde veya sekretuar yolların tıkanmasıyla seviyeleri artabilir. Akut abdominal veya sırt ağrısı, ateş, iştahsızlık ve bulantı kaybı olan hastalarda akut pankreatit tanısı koymak için sıklıkla serum amilazı ve lipaz testleri kullanılır, fakat aynı zamanda kronik pankreatitin ve diğer pankreatik bozuklukların teşhisi ve izlenmesi için de kullanılabilir.
Serum amilaz testleri, pankreatik bozuklukların teşhisi ve takibi için duyarlıdır, fakat spesifik değildir. Lipaz testi pankreatik bozukluklar için daha spesifik olduğundan ve gecikmiş başlangıçlı pankreatitli hastalarda daha doğru olabileceğinden, her iki enzimin de değerlendirilmesi bu ve diğer durumları teşhis etmede veya bunlara karar vermede yardımcı olur.
SERUM AMİLAZ VEYA LİPAZ YÜKSELMESİ
Pankreatik sorunlar
Yükselmiş serum amilaz ve/veya lipaz konsantrasyonları yaygın olarak pankreas, örneğin pankreatik kanal tıkanıklığı, akut pankreatit veya pankreatik kanseri etkileyen bir enflamatuar veya neoplastik durumu göstermektedir. Bu enzimlerin hafif yükselmesi, akut pankreatit gelişme riskini işaret edebilir.
Akut pankreatit göreceli olarak yaygın bir tıbbi durumdur ancak ölümcül olabilir. Çoğu zaman, safra taşlarına bağlı pankreatik kanalın tıkanması veya aşırı alkol tüketimine bağlı olarak gelişir, serum amilaz ve lipaz seviyelerinin normal limitlerin 5-10 katına kadar yükselmesi ile birlikte gözlenir. Enzim seviyeleri tipik olarak akut pankreatit atağından sonraki 4-8 saat içinde yükselir ve 3 güne kadar amilaz seviyeleri ve 7–14 güne kadar lipaz seviyeleri yükselmeye devam edebilir. Bu enzimler vücuttaki diğer oraganlara da ulaşırlarsa şoka ve organ yetmezliğine yol açabilirler. Serum lipaz ve amilaz seviyeleri, bir akut pankreatit atağının şiddetini belirlemek için kullanılamaz ve hatta vakalrın % 30'una kadarında normal sınırlarda bile kalabilirler.
Sıklıkla alkolizm, pankreas kanal tıkanıklığı veya kistik fibrozis ile ilişkilendirilen kronik pankreatitte enzim seviyeleri orta derecede artmış olmakla birlikte pankreastaki ilerleyici hasar nedeniyle zaman içerisinde azalma gösterecektir.
İnflamatuar barsak hastalığı (IBD) olan hastalar, başlıca safra taşı, bağırsak tıkanıklığı veya IBD ilaç tedavisine bağlı olarak akut pankreatit ve kronik pankreatit riskinde artışa sahiptir ve pankreatit benzeri karın ağrısı varsa, takip ve araştırılması gerekebilir. Şiddetli hipertrigliseridemiye bağlı pankreatit, amilaz seviyeleri normal gibi görünebilir fakat bu durumda serum lipazına bakılması yararlı olabilir.
Asemptomatik hastalarda sürekli olarak yükselen amilaz / lipaz düzeyleri, genel popülasyonun% 0.1'inde mevcut olan makroamilazemi veya makrolipazemiye bağlı olabilir, bu amilazlar / lipazlar serum proteinlerine bağlanır. İyi huylu olduğu düşünülmekle beraber bu durum kronik pankreatitli hastaların % 10'unda ortaya çıkabilir ve basit bir idrar testi ile akut pankreatitden ayırt edilebilir.
Non-pankreatik koşullar
a) Serum amilaz seviyeleri, safra kesesi iltihabı (kolesistit; genellikle safra keselerine bağlı olarak), böbrek veya karaciğer hastalığı, IBD, çölyak hastalığı, diyabetik ketoasidoz, gastroenterit veya enfeksiyöz diyare, tükürük bezi enfeksiyonları (kabakulak), alkolizm, yeme bozuklukları, hiperparatiroidizm veya pankreas, tükürük bezleri, akciğer ve yumurtalık tümörleri ile artabilir. Paratiroid fonksiyonunu değerlendirmek için, serum kalsiyum düzeyleri, paratiroid hormonu ve amilaz / lipazın seviyelerinin yükselmesi ile korrele klinik değerlendirme önerilir.
b)Lipaz seviyeleri kolesistit, böbrek veya karaciğer hastalığı, IBD, çölyak hastalığı, diyabetik ketoasidoz, apandisit, peptik ülser hastalığı, hepatit C ve tip 2 diyabette de artırılabilir.Tip 2 diyabetli hastalarda diyabetli olmayanlara göre üç kat daha fazla pankreatit ve safra hastalığı riski artmıştır.
c) Aspirin, oral kontraseptifler, opiatlar, kortikosteroidler, tiyazid diüretikler, antipsikotik maddeler, kalsiyum kanal blokerleri ve kolinerjik ilaçlar gibi bazı ilaçlar amilaz ve / veya lipazın, dolaşımdaki seviyelerini artırabilir.
SERUM AMİLAZ VEYA LİPAZ SEVİYELERİNİN AZALMASI
Klinik pratikte, pankreas enzimlerinin eksikliği olarak adlandırılan ekzokrin pankreas yetmezliği (EPI) steatore, malabsorbsiyon ve malnütrisyon ile karakterizedir ve pankreas hastalıkları olan kişilerde yaygındır (örn., CP ve kistik fibrozis). Fekal pankreatik elastaz seviyeleri EPI tanısını koymada veya dışlamada yardımcıdır.
Düşük serum amilaz veya lipaz pankreasın ekzokrin ve adacık hücrelerinde (kronik pankreatitte gözlenebilir) kalıcı hasara işaret edebilir ve metabolik sendrom, insülin direnci, nonalkolik yağlı karaciğer hastalığı ve tip 2 diyabet gelişimi için artmış riske işaret eder.
Lipaz ve Amilaz Kesim Noktaları ve Yorumlama
Lipaz
Düşük Orta derecede azalmış Optimal Orta derecede yükselmiş Yükselmiş
≤ 11 U/L 12-24 U/L 25-82 U/L 83-164 U/L ≥ 165 U/L
Amilaz
Düşük Orta derecede azalmış Optimal Orta derecede yükselmiş Yükselmiş
≤ 29 U/L 30-42 U/L 43-103 U/L 104-206 U/L ≥ 207 U/L