Calprotectin başlıca nötrofillerde üretilen, sitozolik proteinlerin %60'ını oluşturan kalsiyum ve çinko bağlayan küçük bir proteindir. Bağırsakta aktif enflamasyon, mukoza içine nötrofil akışına ve en sonunda mukozal yapının bozulması sonucu nötrofillerin (ve içerisindeki sitozolik proteinlerin) intestinel boşluğa geçmesine ve dışkı ile vücuttan atılmasına yol açar. Dışkıdaki calcprotectin (fCal) bağırsaklardaki enflamasyon ile ilişkili olup, enflamatuvar bağırsak hastalıklarının (IBD) hassas bir göstergesidir.
Her ne kadar endoskopi, IBD tanısı ve mukozal iyileşme değerlendirmesinde altın standart olsa dahi riskleri ve komplikasyon ihtimali gibi sorunları da beraberinde taşıması ve ayrıca pahalı ve de zaman alıcı invaziv bir tetkiktir. fCal ölçümü GI traktüste mukozal enflamasyonu saptamada güvenilir, doğru ve noninvaziv bir metod olup endoskopik prosedür gereksinimini azaltır. Evde örnek alarak yapılan bir tetkik olup sadece IBD ile IBD olmayan hastaların ayrımı değil aynı zamanda hastalığın aktivitesini, relaps tahimni yapmayı ve tedaviye yanıtı değerlendirmeye de yarar.
Klinik yararları ve endikasyonları
Abdominal ağrı ve hassasiyet kişileri doktor karşısına çıkaran en sık rastlanılan sebeplerden birisidir. Irritabl barsak sendromu (IBS) ve ona bağlı semptomlar aile hekimi vizitlerinin yaklaşık %10-20'si ve gastrointestinal polklinik vizitlerinin %20 sebebidir. Buna karşın yaklaşık 1.6 milyon Amerikalı (200de 1) IBD (chron hastalığı ve ülseratif kolit) ye sahiptir ve ABD'de her yıl yaklaşık 700.000 yeni vaka tanı almaktadır.
Hem Irritabl barsak sendromu hem de inflamatuvar barsak hastalıkları intestinal disbiyozis veya enfeksiyonlar, toksik bağırsak içerikleri (bağırsağa hasar veren ilaçlar, yiyecekler veya allerjenler) nedeniyele tetiklenmektedirler ve inflamatuvar barsak hastalıklarında genetik hassasiyet ile birlikte stress daha da önemli bir rol oynamaktadır.Diyare, abdominal ağrı ve kronik relapslarla seyreden bir süreç hem IBS hem de IBH'larında tipik sık karşılaşılan ortak semptomlar olmakla birlikte enflamasyon IBH'de çok daha yaygındır.
IBH'de artan doku hasarı eğer tedavi edilmezse zaman içerisinde Kolorektal kanser ve kolektomiye neden olabileceğinden, kesin tanı çok önemlidir. Semptomlara göre IBH olduğu düşünülen hastaların yarısından fazlasında endoskopi sonucu negatif geldiğinden ve IBS tanısı konulduğu için endoskopi için hasta seçiminde klinik olarak zorluklar yaşanmaktadır. fCal ölçümler doktorlar için yol gösterici olabilir:
a) Mukozal enflamasyonun ciddiyeti belilenir: fCal ölçümleri IBH'de endoskopi ile belirlenen mide mukoza lezyonlarının veya bağırsak enflamasyonunun ciddiyeti ile çok iyi korrele sonuçlar alınır. Monoklonal fCal testi semptomatik hastalarda organik intestinal hastalıkların tanınmasında daha az spesifik bir marker olan fekal lactoferrin veya poliklonal fCAL'e göre daha üstün bir testtir.
b) Organik Gastrointestinal hastalıkları (IBH, divertikülit, gastrik veya kolorektal kanserleri, peptic ulcerleri, veya enfeksiyöz diyareyi) fonksiyonel (IBS gibi) olanlardan ayırt etmeye yarar. fCAL seviyeleri IBS hastalarında normaldir. Organik ve fonksiyonel hastalıkları ayırdetmede fCal'in sensitivitesi ve spesifitesi sırasıyla %83 ve %84'dür.
c)Yeni yapılan bir meta analizde IBH ile IBH olmayan hastalıkların ayrımındaki toplu sensitivite ve spesifitesi sırasıyla %93 ve %96 olarak bulunmuştur. fCAL abdominal hassasiyeti olan hastalarda endoskopi ve kolonoskopi gereksinimini belirlemede yardımcı olabilir.
d) IBH hastalığı aktivitesini tayin etme ve klinik relapsı tahmin etme: Kronik IBH semptomların sustuğu refraktör periyotlar ve semptomların çoğaldığı ve kişiyi çok rahatsız ettiği relaps dönemleri ile karakterizedir. Remisyondaki IBH hastalarında subklinik intestinal enflamasyonun fCal sayesinde tesbit edilmesi hastaya derhal uygun tedavinin başlanması ve gereksiz endoskopi ve hospitalizasyonun önlenmesini sağlayabilir.
e) Tedaviye yanıtın değerlendirilmesi. IBh tedavisi aktif olarak izlenmesi ve düzenlenmesi gereken bir süreçtir. Semptomların kontrol altına alınmasının ötesinde asıl amaç, fCal seviyesinin normalizasyonu ile tayin edilebilen ve prognozu iyileştiren derin remisyon ve mukozal iyileşme sağlamaktır. IBH'nin gidişatı öngörülemez bir süreç olduğu için aktivite tayini tedaviyi modifiye etmek açısından önemli ve de gereklidir.
f) Postopertif IBH gelişmesi tahmini: postoperatif dönemde yüksek kalan fCal seviyeleri hastalığın tekrarlama riskini gösterebilmesi açısından önemlidir.
Calprotectin seviyeleri ve değerlendirmesi
Optimal Orta derecede artmış Yüksek
≤ 79 μg/g 80 – 159 μg/g ≥ 160 μg/g
· fCal değerlerinin 79 μg/g altında olması mukozal enflamasyonun büyük ihtimalle semptomların bir sebebi olmadığını gösterir.
· 80 and 159 μg/g arasındaki fCal değerleri bakteriyel patojenler, özefajit, parazitler, besinsel hassasiyetler, hafif divertikülit, kolorektal polipler, kronik gastrit veya ime/duodenumülseri, bazı neoplazmlar, bağırsaklara zarar veren ilaçların kronik kullanımı ve IBD'nin remisyon fazı gibi durumlardan kaynaklanan düşük düzeyde bir enflamasyonu işaret eder.Tedavi edilmesi ve 4-6 hafta sonra tekrar kontrol edilmesi gerekir.
· 160 μg/g üzeri fCal değerleri oldukça yüksek değerler olup, GI traktüsün aktif organik hastalığına (IBD; divertikülit, bazı bakteriyel enfeksiyonlar ve GI kanserler) işaret eder. Klinik korrelasyona bağlı olarak, endoskopik ve radyolojik takip gerekir.
· fCal değerleri kullanarak mukozal iyileşmeyi takip etmede önerilen değerler.
IBD türü Eşik değer Sensitivite Spesifisite
Ülseratif kolit 250 µg/g 74% 90%
Crohn hastalığı 274 µg/g 76% 97%
Not: fCal'deki artış non-steroidal medikasyonların kullanımının sadece 14 günü ile ilişkilidir.
Yenidoğan bebekler en yüksek fCal değerlerine sahip olup bu değer 5 yaşında erişkin düzeylerine doğru düşerek azalır.